Nie ulega wątpliwości, że muzyka stanowi integralną część Mszy Świętej. Dawniej, gdy świątynie nie były nagłośnione, a ludzie nie znali jeszcze mikrofonów, to właśnie wykonywane śpiewy pomagały w lepszym przemieszczaniu się dźwięku na duże odległości. Dzięki temu głos kapłana był słyszalny i zrozumiały nawet w najdalszych zakątkach ogromnych bazylik. Obecnie zadaniem muzyki liturgicznej jest przede wszystkim podkreślenie uroczystego charakteru liturgii i wprowadzenie do tajemnicy przeżywanego Officium, a także zawiązanie wspólnoty między zgromadzonymi w świątyni. Mimo, iż cisza w kościele również jest potrzebna i są momenty, gdy jest ona nawet wskazana, to właśnie muzyka liturgiczna wykonywana przez kapłana, organistę, kantora, chór, scholę czy wszystkich wiernych pozwala na jeszcze głębsze przeżywanie liturgii.
Dobór śpiewów wykonywanych w czasie liturgii nie może być przypadkowy i pieśni nie mogą być wybierane na zasadzie losowej czy na podstawie stwierdzenia “dawno tego nie było” lub “ludzie to lubią”. Zadaniem organisty w parafii jest właściwe przygotowanie śpiewów, które będą wykonywane podczas Mszy Świętej oraz nabożeństwa. Repertuar śpiewów jest dobierany na podstawie okresu liturgicznego, przeżywanej tajemnicy dnia, antyfon, modlitw mszalnych, liturgii słowa oraz formularza Mszy Świętej. Pieśni powinny również odpowiadać poszczególnym częściom liturgii. Może się zdarzyć, że kapłan zasugeruje wykonanie konkretnego śpiewu, do którego będzie chciał nawiązać podczas homilii, jednak i tutaj wskazana jest rozwaga.
W czasie Mszy Świętej istnieją konkretne momenty, w których wykonuje się odpowiednie śpiewy.
Zadaniem wykonywanego śpiewu na wejście jest przede wszystkim zawiązanie wspólnoty między zgromadzonymi wiernymi, towarzyszenie procesji wejścia, a także wprowadzenie do tajemnicy dnia - przeżywanego wspomnienia, święta lub uroczystości. Pomocna w wyborze śpiewu na wejście jest antyfona. Jest to swego rodzaju myśl przewodnia dla konkretnej części Mszy Świętej. Oprócz tego przy wyborze śpiewu na wejście należy wziąć pod uwagę czytania mszalne.
Zwyczajowo śpiew na wejście rozpoczyna się, gdy asysta wyrusza do ołtarza, co oznajmia dźwięk sygnaturki, na sygnał której wierni powinni powstać. Można go jednak rozpocząć już wcześniej, jak choćby w momencie modlitwy służby liturgicznej w zakrystii przed przystąpieniem do ołtarza. Wykonywany śpiew jest jedynie towarzyszącym obrzędowi i powinien trwać tyle, ile sama procesja. Zaleca się jednak delikatne przedłużenie śpiewu na wejście już po dojściu kapłana do miejsca przewodniczenia, by i on mógł zawiązać wspólnotę ze zgromadzonymi w świątyni, na przykład poprzez zaśpiewanie kolejnej zwrotki pieśni lub powtórzenie refrenu. Jeśli podczas procesji wejścia nie wykonuje się śpiewu, antyfonę należy odczytać.
Bardzo istotne jest tutaj nazewnictwo, ponieważ mówimy o pieśni na obrzęd przygotowania darów, a nie na ofiarowanie. Ofiarowanie jest częścią późniejszej modlitwy eucharystycznej. Zdarzają się sytuacje, gdy służba liturgiczna zaczyna przygotowywać ołtarz jeszcze podczas modlitwy powszechnej, co jest nadużyciem i należy zrezygnować z takiej praktyki. Przygotowanie ołtarza rozpoczyna się w chwili rozpoczęcia śpiewu na przygotowanie darów.
W tej części Mszy Świętej można wykonać śpiewy, takie jak “składamy Ci Ojcze nasz”, “wszystko Tobie oddać pragnę” czy też “z rąk kapłańskich”. Może się tutaj znaleźć również inny śpiew nawiązujący do tajemnicy dnia czy liturgii słowa i powinien trwać tak długo, jak obrzęd składania darów. Zgodnie z Instrukcją Episkopatu Polski, w tej części Mszy Świętej możliwe jest również wykonanie utworu organowego dopuszczonego do użycia w czasie liturgii.
W kolejnym artykule na blogu będę chciał przybliżyć również inne śpiewy wykonywane w czasie Mszy Świętych, takie jak śpiew na komunię, chorał gregoriański czy też części stałe liturgii. Mam nadzieję, że opisane zagadnienia będą ciekawe dla osób zainteresowanych zapleczem pracy organisty w parafii i pomogą w jeszcze lepszym zrozumieniu tego wszystkiego, w czym wspólnie uczestniczymy podczas Mszy Świętej.
©Jakub Brandt 2025