10 wskazówek, jak rozpocząć i doskonalić grę na organach
Jestem przekonany, że mojego bloga czytają osoby, które na poważnie myślą o rozpoczęciu swojej przygody z organami i z posługą w kościele. Z drugiej strony, z pewnością czytają mnie organiści, którzy szukają pomysłów na doskonalenie swoich umiejętności gry oraz śpiewu. Jeśli jesteś jedną z tych osób, ten artykuł jest właśnie dla Ciebie!
Zaznaczę, że tekst, który czytasz nie jest żadną wyrocznią i jedyną możliwą drogą rozwoju. Nie gwarantuje on sukcesu w posłudze organisty, dlatego też nie musisz trzymać się każdego opisanego tutaj zagadnienia. Tekst stanowi wskazówki i przemyślenia kolegi po fachu z prawie 9-letnim doświadczeniem za kontuarem, który naprawdę wiele przeżył. Jeśli więc z tego tekstu wyciągniesz choćby jedną myśl, która pokieruje Cię w stronę rozwoju, uznam moją misję za spełnioną.
1. Poszukaj Studium Organistowskiego w okolicy
Każdy organista posługujący w kościele powinien przejść solidne przygotowanie do pracy, a takowe zapewni przede wszystkim Studium Muzyki Kościelnej. W czasie zajęć nauczysz się nie tylko specyfiki gry na organach, teorii muzyki i emisji głosu, ale również (a może i przede wszystkim) przepisów liturgicznych, które w naszej posłudze są niezbędne. Znajdź Studium Organistowskie, sprawdź, w jakie dni oraz w jakich godzinach są prowadzone zajęcia, a także zapoznaj się z ceną zajęć. Każda archidiecezja powinna posiadać co najmniej kilka miejsc, w których organiści mogą doskonalić swój warsztat i uzyskać dyplom ukończenia Studium.
2. Poszukaj pieśni kościelnych z linią melodyczną i akordami
Jeśli jesteś zupełnie początkującym muzykiem, zacznij od podstaw. Poszukaj w internecie nut z zapisaną linią melodyczną znanej pieśni kościelnej. Możesz także skorzystać ze śpiewnika, który zawiera zarówno zapis nutowy, jak i symbol akordu. Takim jest na przykład śpiewnik "Abba Ojcze". Zwróć uwagę, aby pieśń była zapisana w łatwej tonacji. Dla mnie najprzyjemniejsze do grania na samym początku były tonacje: C-dur, G-dur, D-dur, F-dur, A-moll, E-moll, H-moll oraz D-moll.
Rozpocznij od prawej ręki i zagraj całą pieśń, zwracając szczególną uwagę na właściwe palcowanie oraz odpowiedni rytm i tempo. Następnie do prawej ręki dodaj akordy grane lewą ręką. Uważaj, aby pieśń była zagrana w miarę płynnie. Gdy pieśń zacznie wychodzić i poczujesz się w niej pewnie, spróbuj akordy zamienić na harmonię. Zagadnienie harmonii jest bardzo rozległe i jego podstawy poznasz w Studium Organistowskim. Na samym początku spróbuj akord z lewej ręki "rozbić" na akord grany dwiema rękami - dwa dźwięki w lewej ręce i dwa dźwięki w prawej ręce.
3. Poszukaj łatwych opracowań pieśni kościelnych
Jeśli nie jesteś jeszcze gotowy na tworzenie własnej prostej harmonii, możesz skorzystać z opracowań dostępnych w internecie oraz w śpiewnikach. Ja mogę polecić śpiewnik pieśni kościelnych w opracowaniu p. Zalewskiego. Wybierz prostą pieśń kościelną (chociażby "Chrystus Wodzem") i spróbuj zagrać ją w harmonii. Zacznij od prawej ręki i graj współbrzmienia, a następnie ćwicz lewą rękę, również współbrzmienia dwóch dźwięków. Zwracaj uwagę na właściwy rytm, tempo i palcowanie. Dopiero teraz połącz obie ręce i zagraj całą pieśń w harmonii.
4. Pomyśl o zakupie organów elektronicznych do domu
Początkowo grę możesz ćwiczyć na zwykłym keyboardzie z brzmieniem organowym, jednak z mojego doświadczenia mogę powiedzieć, że nic nie zastąpi rzeczywistego ćwiczenia na organach elektronicznych z pedałem. Oczywiście nie musisz kupować tego instrumentu od razu - kosztuje on kilka tysięcy złotych. Jeśli po początkowych ćwiczeniach będziesz widział lub widziała postępy w swojej grze i będziesz chciał się rozwijać w tym kierunku, zacznij poszukiwania odpowiedniego instrumentu. Lepsze wrażenia brzmieniowe zapewnią Ci z pewnością organy cyfrowe, jednak są one droższe. Na początku, do warunków domowych, wystarczą organy analogowe.
Moje miejsce pracy i ćwiczeń z czasów nauki w Studium Organistowskim
5. Ćwicz odpowiedzi mszalne i części stałe
Podstawą pracy organisty są odpowiedzi mszalne oraz części stałe. W studium organistowskim uczniowie powinni dostać nuty ze wszystkimi odpowiedziami mszalnymi, takimi jak "Amen", "I z duchem Twoim", "Chwała Tobie Panie", dialog przed prefacją czy też rozesłanie. Bardzo istotne jest, aby tych wszystkich odpowiedzi (oczywiście jest ich więcej) nauczyć się grać w różnych tonacjach. To podstawa naszej pracy, dlatego im szybciej opanujesz grę odpowiedzi, tym lepiej. W internecie również są dostępne gotowe opracowania.
To samo tyczy się części stałych liturgii. Bardzo ważne jest, aby modlitwę "Ojcze nasz" również opanować w kilku najczęściej stosowanych tonacjach.
6. Ćwicz emisję głosu
Oczywiście zadaniem organisty jest nie tylko gra na organach, ale również śpiew. Właśnie dlatego powinniśmy regularnie wykonywać ćwiczenia emisyjne rozwijające nasz wokal. Ciekawe poradniki znajdziesz w sieci i oczywiście będziesz się tego uczył w Studium, a jeśli wymagasz czegoś więcej lub potrzebujesz fachowej porady, możesz skorzystać z prywatnych zajęć z emisji głosu.
7. Ćwicz grę nogami
Na tym etapie powinieneś lub powinnaś podjąć decyzję czy rzeczywiście gra na organach jest dla Ciebie. Pierwsze zajęcia w Studium przy instrumencie organowym są już za Tobą, dlatego wiesz już, czego potrzebujesz. Tak jak wspomniałem, polecam inwestycję w organy elektroniczne do swojego domu lub mieszkania. Nic nie zastąpi codziennego ćwiczenia gry w swoim domowym zaciszu. Gdy zdobędziesz już odpowiedni sprzęt, zacznij od prostych ćwiczeń pedałowych, zwracając szczególną uwagę na to, by celnie trafiać w poszczególne klawisze. Ważne jest również utrzymywanie odpowiedniego tempa oraz rytmu. Pamiętaj, że w grze nogami wykorzystujemy zarówno palce, jak i pięty.
Po opanowaniu kilku ćwiczeń pedałowych, zacznij łączyć grę rękoma z grą nogami. Na początku również rozpocznij od ćwiczeń, a dopiero później przejdź do gry pieśni i prostych utworów.
8. Nagrywaj siebie i odsłuchuj
Przygotowując się do posługi jako organista, musisz być samokrytyczny. Nagrywaj więc siebie zarówno podczas gry, jak i podczas śpiewu i odsłuchuj te nagrania. Zwracaj uwagę na tempo, rytm oraz wyrazistość śpiewu. Staraj się poprawiać wszelkie niedoskonałości i eliminować błędy. Tylko dzięki temu będziesz się rozwijał. Słuchaj też uwag otoczenia.
9. Poszukaj parafii w okolicy
Jesteś już w Studium Organistowskim, potrafisz zagrać najpopularniejsze pieśni kościelne i odpowiedzi mszalne, a gra nogami idzie Ci coraz lepiej. To dobry moment, aby rozpocząć szukanie parafii w okolicy, która przyjmie Cię do posługi przy kontuarze. Na samym początku możesz pełnić funkcję organisty pomocniczego lub po prostu organisty grającego w dni powszednie. To ważne, ponieważ na takich Mszach jest mniej ludzi, co będzie się wiązało z mniejszym stresem na początkowym etapie posługi.
Myślę, że odpowiednim momentem na szukanie swojej parafii jest zakończenie 1. roku w Studium Organistowskim. Będziesz posiadał lub posiadała już dużą wiedzę co do przepisów liturgicznych i doboru śpiewów, dlatego już wtedy możesz rozpocząć posługę przy kontuarze w czasie zwykłych liturgii.
10. Nie przestawaj ćwiczyć!
Oczywiście gra na organach to nieustanny rozwój, dlatego konieczna jest ciągła nauka i doskonalenie swoich umiejętności. Powtarzaj odpowiedzi mszalne w różnych tonacjach, ucz się coraz bardziej wymagających utworów, ćwicz śpiew i twórz własne harmonizacje pieśni kościelnych. Tylko dzięki temu zdobędziesz uznanie i szacunek nie tylko swojego ks. Proboszcza, ale również (a może i przede wszystkim) parafian.
Bycie organistą to nie tylko umiejętność gry, ale również pasja, ciągła nauka i gotowość do posługi. Mam nadzieję, że powyższe wskazówki pomogą Ci w rozwoju i zachęcą do dalszej pracy nad swoim warsztatem. Pamiętaj, że każdy mistrz kiedyś zaczynał, a kluczem do sukcesu jest systematyczność i zaangażowanie. Niezależnie od tego, na jakim etapie swojej muzycznej drogi jesteś, nie bój się wyzwań i czerp radość z muzyki, którą tworzysz. Życzę Ci powodzenia i satysfakcji z posługi przy kontuarze!
©Jakub Brandt 2025